Historia Muzeum

Dzieje Muzeum piotrkowskiego wiążą się ściśle z dziejami Piotrkowskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, który grupa Piotrkowian skupiona wokół Michała Rawity Witanowskiego utworzyła 20 maja 1908 roku. Jednym z celów, które postawili sobie piotrkowscy krajoznawcy, była organizacja Muzeum Krajoznawczego Ziemi Piotrkowskiej. Zaczątkiem zbiorów muzealnych był zbiór „skamieniałości” ofiarowany w 1909 roku przez Stanisława Psarskiego – właściciela kamieniołomów w Sulejowie. Kolekcję przyjęła powołana 10 września 1909 roku na zebraniu ogólnym Oddziału Piotrkowskiego PTK sekcja muzealna, w skład której weszli: Onufry Krajewski – pierwszy kustosz zbiorów muzealnych, Michał Rawita Witanowski – prezes Oddziału PTK, Józef Karczewski i Leon Starkiewicz. Sekcja muzealna w ciągu kilku miesięcy zebrała taką ilość darów i depozytów, że już 14 stycznia 1910 roku w lokalu Towarzystwa Dobroczynności dla Chrześcijan ks. Eugeniusz Lipiński – rektor kościoła p.w. św. Jacka (podominikańskiego) i zarazem czynny członek PTK – dokonał poświęcenia pierwszej wystawy zbiorów Muzeum Krajoznawczego Ziemi Piotrkowskiej. Wydarzenie to odnotowały w wydaniach z 19 i 20 stycznia 1910 roku stołeczne gazety: „Kurier Warszawski” i „Dziennik Powszechny”. Aż do 1918 roku Muzeum nie posiadało własnego lokalu i wystawiało swoje zbiory liczące w początkach 1913 roku 350 eksponatów, w wynajmowanych na ten cel mieszkaniach w kamienicach przy ul. Bykowskiej (obecnie Wojska Polskiego).

W czasie I wojny światowej zbiory muzealne umieszczono w refektarzu klasztoru oo. Bernardynów, gdzie 28 listopada 1915 roku otwarta została kolejna wystawa. W 1918 roku Piotrkowski Oddział PTK rozpoczął starania o przekazanie na jego potrzeby i pomieszczenie Muzeum mocno zniszczonego i przebudowanego na cerkiew Zamku Jagiellonów – budowli z początków XVI wieku związanej swoją historią z dziejami Sejmu Polskiego i Trybunału Koronnego. W lipcu 1918 roku gen. Antoni Liposcak, gubernator lubelski, wyraził zgodę i rozlokowane w zamku wojsko austriackie opuściło zdewastowane pomieszczenia przekazując obiekt Komitetowi Odbudowy Zamku Piotrkowskiego. 3 września 1918 roku Komitet wydał odezwę do mieszkańców miasta i powiatu, w której czytamy m.in.: „…Wpośród rozgwaru wojennego, gdy kładziemy podwaliny na odbudowę Niepodległego Państwa Polskiego, niechże widomym znakiem dźwigania majestatu dawnej Rzeczypospolitej będzie dla nas powstający z ruin Zamek Piotrkowski…”. Oficjalny dokument – akt dzierżawy zamku wystawiony przez władze wolnej już Rzeczypospolitej – wręczono Oddziałowi PTK 18 listopada 1919 roku. Prace remontowe i adaptacyjne trwały do końca września 1922 roku. Usunięto ślady obcych przeróbek, ale nie zdołano odtworzyć tego, co zostało zniszczone. Nie odtworzono renesansowych i barokowych portali i architektury wnętrz, zdołano zabezpieczyć tylko to co pozostało. 15 października 1922 roku znowu otwarte zostało Muzeum Krajoznawcze Ziemi Piotrkowskiej, tym razem we własnej siedzibie, w której pozostaje do dzisiaj.

Remont zamku i otwarcie Muzeum było niewątpliwie zasługą Michała Rawity Witanowskiego, który pełnił wtedy funkcję prezesa Oddziału PTK i kustosza zbiorów muzealnych, aż do września 1939 roku. W latach II wojny światowej cenniejsze zbiory były przechowywane w domach członków PTK i innych Piotrkowian, dlatego też wojna nie przyniosła większego uszczerbku zbiorom. Michał Rawita Witanowski zmarł w 1943 roku, ale jego współpracownicy i uczniowie już wiosną 1945 roku podjęli trud odtworzenia Muzeum. Prezesem Oddziału PTK był wtedy prof. Aleksander Badek, a opiekunem zbiorów prof. gimnazjalny A. Rybner. Z nabytków tamtych lat pochodzą, zakupione podobno za 5 litrów bimbru, portrety siedmiu pierwszych władców polskich z I połowy XIX wieku. W 1949 roku zbiory Muzeum Krajoznawczego zostały przejęte przez państwo, a Muzeum otrzymało status Regionalnego w resorcie Kultury i Sztuki. W początkach lat 60-tych zbiory muzealne liczyły 3500 pozycji inwentarzowych, głownie w działach historii, archeologii i etnografii. Zły stan techniczny Zamku, brak zaplecza muzealnego, a także konsekwentne dążenie do jego odbudowy według zachowanych źródeł ikonograficznych, spowodowały podjęcie szeroko zakrojonych prac restauracyjnych – poczynając od 1963 roku. Muzeum było zamknięte aż do stycznia 1970 roku, kiedy uroczyście otwarto sale zamkowe. W siedmiu komnatach pokazano wystawy z zakresu archeologii, historii i sztuki. W 1975 roku muzeum piotrkowskie otrzymało status Muzeum Okręgowego. W tym samym roku dyrektorem Muzeum został mgr Stanisław Marcin Gąsior, który pełnił swoją funkcję do 2009 roku. Od czerwca 2009 roku do lutego 2016 obowiązki Dyrektora Muzeum pełnił Krzysztof Wiączek. Od marca 2016 roku Dyrektorem Muzeum jest dr Marta Walak.

W ostatnich latach zbiory wzbogacane zostały przez badania własne, zakupy i przekazy, a także dary. Obecne zbiory w czterech podstawowych działach: archeologii, historii, etnografii i sztuki liczą około 17 tysięcy eksponatów. W ekspozycjach stałych prezentowane są zbiory mebli, obrazów, broni białej i palnej, materiały związane z historią miasta i zabytki archeologiczne pochodzące z badań własnych prowadzonych w regionie piotrkowskim.